TÜRKÇE DERS NOTLARI 

NOKTALAMA İŞARETLERİ-2

KISA ÇİZGİ ( - )

    1. Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur:

Örnek:

• Soğuktan mı titriyordum, yoksa heyecandan, üzüntüden mi bilmem. Havuzun suyu bulanık. Kapının saatleri 12'yi geçmiş. Kanepelerde kimseler yok. Tramvay ne fena gıcırdadı! Tramvaydaki adam bir tanıdık mı idi acaba? Ne diye öyle dönüp dönüp baktı? Yoksa kimseciklerin oturmadığı kanepelerde bu saatte pek başıboşlar mı otur .(Sait Faik Abasıyanık) 

2. Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır:                                                                          

Örnek:

• Küçük bir sürü -dört inekle birkaç koyun- köye giren geniş yolun ağzında durmuştu.  (ÖmerSeyfettin)

3.   Dil bilgisinde kökleri ve ekleri ayırmak için konur:

Örnek:

• al-ış, dur-ak, gör-gü-süz-lük. 

4.    Fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanılır:                                               Örnek:

• al-, dur-, gör-, ver-; başar-, kana-, okut-, taşla-, yazdır-.                                                                                           

5. Eklerin başına konur:

Örnek:

• -ak, -den, -ış, -lık.

6. Heceleri göstermek için kullanılır:                                                                             Örnek:

• a-raş-tır-ma, bi-le-zik, du-ruş-ma, ku-yum-cu-luk, prog-ram, ya-zar-lık.

7.    Kelimeler arasında “-den...-a, ve, ile, ila, arasında” anlamlarını vermek için kullanılır:

Örnek:

• ·         Türkçe-Fransızca Sözlük,
• ·         Aydın-İzmir yolu,   
• ·         Ankara-İstanbul uçak seferleri,            
• ·         Türk-Alman ilişkileri,            
• ·         Ural-Altay dil grubu,  
• ·         Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi,

6. Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır:

 Örnek:

• ·         50-20=30

UZUN ÇİZGİ (—)

v  Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Buna konuşma çizgisi de denir.                                                                                                                                           Örnek:

• Arabamız tutarken Erciyes'in yolunu:                                                               “Hancı dedim bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu'nu?”        Gözleri uzun uzun burkuldu kaldı bende,                                                                                                                Dedi:                                                                                                                                                                               — Hana sağ indi, ölü çıktı geçende!(Faruk Nafiz Çamlıbel)
• Frankfurt'a gelene herkesin sorduğu şunlardır:                                                                                                       — Eski şehri gezdin mi?                                                                                                             — Rothshild'in evine gittin mi?                                                                                         — Goethe'nin evini gezdin mi?    (Ahmet Haşim)

v  Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra da konabilir:

Örnek:

• Sıtkı Bey — Kaleyi kurtarmak için daha güzel bir çare var. Gerçekten ölecek adam ister.                                               

İslam Bey — Ben daha ölmedim.      (Namık Kemal)

UYARI : Konuşmalar tırnak içinde verildiğinde uzun çizgi kul­lanılmaz.

EĞİK ÇİZGİ ( / )

1.        Yan yana yazılması gereken durumlarda mısraların arasına konur:

Örnek:

• Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak / Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak / O benim milletimin yıldızıdır parlayacak / O benimdir o benim milletimindir ancak.              (Mehmet Akif Ersoy)

2.        Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına ve semt ile şehir arasına konur:

Örnek:

• Altay Sokağı, Nu.: 21/6  Kurtuluş / ANKARA

3.        Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:

Örnek:

• 18/11/1969, 15/IX/1994.

    4. Dil bilgisinde eklerin farklı biçimlerini göstermek için kullanılır: 

Örnek:

• -a/-e, -an /-en, -lık /-lik, -madan /-meden.

5.        Genel Ağ adreslerinde kullanılır:

Örnek:

• http://tdk.gov.tr

6.        Matematikte bölme işareti olarak kullanılır:

Örnek:

• 70/2=35

TIRNAK İŞARETİ ( “ ” )                                                                      

1. Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tır­nak içine alınır:  

Örnek:

• Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinin ön cephesinde Atatürk'ün “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” vecizesi yer almaktadır.

UYARI : Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır:

• “Akıl yaşta değil baş­tadır.” atasözü yüzyılların tecrübesinden süzülüp gelen bir gerçeği ifade etmiyor mu?                                                                                                                                                       “İzmir üzerine dünyada bir şehir daha yoktur!” diyorlar.(Yahya Kemal Beyatlı)

2.     Özel olarak belirtilmek istenen sözler tırnak içine alınır:

Örnek:

• Yeni bir “barış taarruzu” başladı.

    3. Cümle içerisinde kitapların ve yazıların adları ve başlıkları tırnak içine alınır:

Örnek:

• Yahya Kemal'in bazı şiirleri “Kendi Gök Kubbemiz” adı altında çıktı.(A. Hamdi Tanpınar)

“Yazım Kuralları” bölümünde bazı uyarılara yer verilmiştir.

UYARI : Tırnak içine alınan sözlerden sonra kesme işareti kulla­nılmaz:

• Yahya Kemal’in “Aziz İstanbul”unu okudunuz mu?

    4. Bibliyografik künyelerde makale adları tırnak içinde verilir.

TEK TIRNAK ŞARETİ ( ‘ ’ )

1.   Tırnak içinde verilen ve yeniden tırnağa alınması gereken bir sözü belirtmek için kullanılır:

Örnek:

• Edebiyat öğretmeni “Şiirler içinde ‘Han Duvarları’ gibisi var mı?” dedi ve Faruk Nafiz’in bu güzel şiirini okumaya başladı.                                                                                                                              “Atatürk henüz ‘Gazi Mustafa Kemal Paşa’ idi. Benden ona dair bir kitap için ön söz istemişlerdi.”                               

DENDEN İŞARETİ(")

1.     Bir yazıdaki maddelerin sıralanmasında veya bir çizelgede alt alta gelen aynı sözlerin, söz gruplarının ve sayıların tekrar yazılmasını önlemek için kullanılır:

Örnek: 

a. Etken       fiil                                                                                                                             

b. Edilgen       "          

 c. Dönüşlü      "                                                                                                                       

 ç. İşteş           "

YAY AYRAÇ ( ( ) )

1.        Cümlenin yapısıyla doğrudan doğruya ilgili olmayan açıklamalar için kullanılır:                         

Örnek:

• Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) gezsek bile görmek için değil, kendimizi göstermek için geziyoruz.(Nurullah Ataç)

UYARI: Yay ayraç içinde bulunan özel isimler ve yargı bildiren anlatımlar büyük harfle başlar ve sonuna uygun noktalama işareti getirilir.                                                                              

UYARI : Hakkında açıklama yapılan söze ait ek, ayraç kapandıktan sonra yazılır:        

•  Yunus Emre (1240?- 1320)'nin...

     2. Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşanın hareketlerini, durumunu açıkla­mak ve göstermek için kullanılır:

Örnek:

• İhtiyar – (Yavaş yavaş Kaymakama yaklaşır.) Ne oluyor beyefendi? Allah rızası için bana da anlatın... (Reşat Nuri Güntekin)

   3.  Alıntıların aktarıldığı eseri veya yazarı göstermek için kullanılır:                                                                    

Örnek:

• Cihanın tarihi, vatanı uğrunda senin kadar uğraşan, kanını döken bir millet daha gösteremez. Senin kadar kimse kendi vatanına sahip ol­maya hak kazanmamıştır. Bu vatan ya senindir, ya kimsenin. Eşin var, aşiyanın var, baharın var ki beklerdin                                 Kıyametler koparmak neydi ey bülbül, nedir derdin?       (Mehmet Akif Ersoy)

     4. Alıntılarda, başta, ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümle­rin yerine konulan üç nokta, yay ayraç içine alınabilir.

    5. Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için kullanılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır.

    6. Bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını gös­termek için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır.

     7. Bir yazının maddelerini gösteren sayı ve harflerden sonra kapama ayracı konur:     

    Örnek:

• I) ,  1),A) , a),   II) , 2) ,  B), b)

KÖŞELİ AYRAÇ ( [ ] )                                                                

1. Ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda yay ayraçtan önce köşeli ayraç kullanılır:

Örnek:

• Halikarnas Balıkçısı [Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)] en güzel eserlerini Bodrum'da yazmıştır.

2. Bibliyografik künyelere ilişkin bazı ayrıntıları göstermek için kullanılır:  

Örnek:

• Reşat Nuri [Güntekin], Çalıkuşu, Dersaadet, 1922.                                                                                                                                    Server Bedi [Peyami Safa]

KESME İŞARETİ ( ' )

    1. Aşağıda sıralanan özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır:                                                                                                                                                    

a. Kişi adları, soyadları ve takma adlar:

Örnek:

• Atatürk’üm, Fatih Sultan Mehmet’e, Muhibbi’nin, Gül Baba’ya, Sultan Ana’nın, Yurdakul’dan, Kâzım Karabekir’i, Yunus Emre’yi, Ziya Gökalp’tan, Refik Halit Karay’mış, Ahmet Cevat Emre’dir, Namık Kemal’se.

UYARI : Sonunda p, ç, t, k ünsüzlerinden biri bulunan Ahmet, Çelik, Çiçek, Halit, Mehmet, Mesut, Murat, Özbek, Recep, Yiğit, Bosna-Hersek, Gaziantep, Kerkük, Sinop, Tokat, Zonguldak gibi özel adlara ünlüyle başlayan ek getirildiğinde kesme işaretine rağmen Ahmedi, Çeliği, Çiçeği, Halidi, Mehmedi, Mesudu, Muradı, Özbeği, Recebi, Yiğidi, Bosna-Herseği, Gaziantebi, Kerküğü, Sinobu, Tokadı, Zonguldağı biçiminde son ses yumuşatılarak söylenir. Unutmayalım konuşma dilinde bu yumuşama olur; yazı dilinde değil.

UYARI: Özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığında kesme işareti yay ayraçtan sonra konur:

• Yunus Emre (1240?-1320)'nin, Yakup Kadri (Karaosmanoğlu)'nin.

Ancak cins isimler için yapılan açıklamalarda yay ayraçtan sonra doğal olarak kesme işaretine gerek yoktur: İmek fiili (ek fiil)nin geniş zamanı şahıs ekleriyle çekilir.

UYARI : Özel adlar yerine kullanılan "o" zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrıl­maz.

  b. Millet, boy, oymak adları: 

Örnek:

• ·         Türk’üm, Alman’sınız, İngiliz’den, Rus’muş, Oğuz’un, Kazak’a, Kırgız’ım, Özbek’e, Karakeçili’nin, Hacımusalı’ya.                                                                                                                               

c. Devlet adları:

Örnek:

• Türkiye Cumhuriyeti’ni, Osmanlı Devleti’ndeki, Amerika Birleşik Devletleri’ne, Azerbaycan Cumhuriyeti’nden.                                                                                                                                           

ç. Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar:

Örnek:

• Allah’ın, Tanrı’ya, Cebrail’den, Zeus’u. 

  d. Kıta, deniz, nehir, göl, dağ, boğaz, geçit, yayla; ülke, bölge, il, ilçe, köy, semt, bulvar, cadde, sokak vb. coğrafyayla ilgili yer adları:

Örnek:

• Asya’nın, Marmara Denizi’nden, Akdeniz’i, Meriç Nehri’ne, Van Gölü’ne, Ağrı Dağı’nın, Çanakkale Boğazı’nın, Zigana Geçidi’nden, Uzunyayla’ya, Türkiye’dir, İç Anadolu’da, Doğu Anadolu’ya, Ankara’ymış, Sungurlu’ya, Ziya Gökalp Bulvarı’ndan, Yıldız Mahallesi’ne, Taksim Meydanı’ndan, Reşat Nuri Sokağı’na.

UYARI: Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğu zaman ekten önce kesme işareti kullanılır:

• Hisar’dan, Boğaz’dan.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               

e. Gök bilimiyle ilgili adlar:

Örnek:

• Jüpiter’den, Venüs’ü, Halley’in, Merih’e, Büyükayı’da, Yedikardeş’ten, Samanyolu’nda.                                                                                                                                                             

f. Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt vb. adları:

Örnek:

• ·         Dolmabahçe Sarayı’nın, Çankaya Köşkü’ne, Sait Halim Paşa Yalısı’ndan, Ankara Kalesi’nden, Horozlu Han’ın, Galata Köprüsü’nün, Bilge Kağan Abidesi’nde, Çanakkale Şehitleri Anıtı’na.                                                                                                                                           

g. Kitap, dergi, gazete ve sanat eseri (tablo, heykel, müzik vb.) adları:

 Örnek:

•  Nutuk’ta, Safahat’tan, Kiralık Konak’ta, Sinekli Bakkal’ı, Hürriyet’te, Resmî Gazete’de, Onuncu Yıl Marşı’nı, Yunus Emre Oratoryosu’nu, Atatürk Uluslararası Barış Ödülü’nü.                                                                                                              

ğ. Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge ve genelge adları:

Örnek:

• Millî Eğitim Temel Kanunu’na, Medeni Kanun’un, Atatürk Uluslararası Barış Ödülü Tüzüğü’nde, Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği’nin.

UYARI :Belli bir kanun, tüzük, yönetmelik kastedildiğinde büyük harfle yazılan kanun, tüzük, yönetmelik sözlerinin ek alması durumunda kesme işareti kullanılır:

• Bu Kanun’un 17. maddesinin c bendi... Yukarıda adı geçen Yönetmelik’in 2’nci maddesine göre... vb                                                                                      

  h. Hayvanlara verilen özel adlar:

Örnek:

• Sarıkız’ın, Karabaş’a, Pamuk’u, Minnoş’tan.

UYARI: Kurum, kuruluş, kurul ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:

• Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türk Dil Kurumundan, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dekanlığına, Hacettepe Üniversitesi Rektörlüğüne, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanlığının; Bakanlar Kurulunun, Danışma Kurulundan, Yürütme Kuruluna; Mavi Köşe Bakkaliyesinden, Gimanın.

UYARI : Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz:

• Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Müslümanlık, Hristiyanlık, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Aydınlı, Konyalı, Bursalı, Ahmetler, Mehmetler, Yakup Kadriler, Türklerin, Türklüğün, Türkleşmekte, Türkçenin, Müslümanlıkta, Hollandalıdan, Hristiyanlıktan, Atatürkçülüğün.

3.        Kişi adlarından sonra gelen saygı sözlerine getirilen ekleri ayırmak için konur:

Örnek:

• Nihat Bey’e, Ayşe Hanım’dan, Mahmut Efendi’ye, Enver Paşa’ya vb.

UYARI: Unvanlardan sonra gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:

• Cumhurbaşkanınca, Başbakanca, Türk Dil Kurumu Başkanına göre vb.

4.        Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur:

Örnek:

• TBMM'nin, TDK'nin, BM'de, ABD'de, TV'ye.                                                                                                                                                      

UYARI : Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli kısaltmalar kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek noktadan ve üs işaretinden sonra,  kelimenin ve üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır:

• vb.leri, Alm.dan, İng.yi; cm³e (santimetre küpe), m²ye (metre kareye), 6⁴ten (altı üssü dörtten).

5.        Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur:

Örnek:

• 1985'te, 8'inci madde, 2'nci kat; 7,65’lik, 9,65’lik.
• 1919 senesi Mayısının 19'uncu günü Samsun'a çıktım.    (Mustafa Kemal Atatürk)

6. Şiirde seslerin ölçü dolayısıyla düştüğünü göstermek için kesme işareti kullanılır:

Örnek:

• Bir ok attım karlı dağın ardına                                                                                                 Düştü n'ola sevdiğimin yurduna                                                                                             İl yanmazken ben yanarım derdine                                                                                         Engel aramızı açtı n'eyleyim   (Karacaoğlan)

7.   Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayırmak için konur:

Örnek:

• a'dan z'ye kadar, b'nin m'ye dönüşmesi, Türkçede -lık'la yapılmış sözler.

UYARI: Akım, çağ ve dönem adlarından sonra gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:

• Eski Çağın, Yükselme Döneminin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatına.

Nokatalama İşaretlaeri-1 Konu Anlatımı İçin Tıklayınız…