Kelime bilgisi, bir dilin öğrenilmesinde en önemli öğelerden biridir, çünkü kelime hazmesinin dilin kullanılmasında, yazılıp- konuşulmasında ne kadar önemli olduğu tartışılmayacak bir gerçektir. Kelimeler, matematikte problem çözmede önemli bir yer teşkil eden formüller gibidir. Formülsüz, matematiksel problemlerin çözülmesi mümkün olmadığı gibi, yeteri kadar kelime bilgisine sahip olmayan bireylerin bir dili etkili bir biçimde kullanması, konuşması da o nisbette güçtür.
Kelime öğretiminde esas olan, hedef kelimenin en kısa zamanda, en etkili ve en anlamlı bir biçimde öğrenciye sunulmasıdır. Burada hedef kelime olarak kastedilen kavram, öğrencinin seviyesine uygun bir konuşmayı anlayabilmesi ve meramını ifade edebilmesi için ihtiyaç duyacağı kelimedir.
Kelime öğretiminde esas hedef, öğrencinin seviyesine uygun ve onun ihtiyaç duyduğu kelime ya da kelimeler olduğuna göre; öğretmen, öğrenciye gerekli olabilecek kelimeleri seviye seviye tespit edip çalışmalarını bu kelimelerin öğretilmesi adına planlamalıdır.
Kelime öğretimi sırasında öğretmen, aşağıda belirtilen hususları göz ardı etmemelidir.
12. Okuma parçaları okunurken telaffuz ve tonlamaya dikkat edilmelidir. Öğrencilerin yaptığı hataları tatlı bir dille, öğrencinin cesaretini kırmadan ve onu incitmeden anında düzeltmek gerekir. Ama her hatanın düzeltilmesinin öğrencinin cesaretini kırabileceği de göz ardı edilmemeli, çok önemli hataların düzeltilmesine öncelik verilmelidir.
Kelime öğretiminde esas olan, hedef kelimenin en kısa zamanda, en etkili ve en anlamlı bir biçimde öğrenciye sunulması olduğundan, bu hedefin gerçekleşmesi için kullanılan yöntem ve teknikler önem kazanmıştır. Bu yüzden, kelime öğretiminde kullanılacak yöntem ve teknikler tektik edilmeli ve amaca hizmet edip etmeyeceği dikkate alınmalıdır.
Aşağıda, kelime öğretimlerinde kullanılabilecek yöntem ve teknikler yazılmıştır. Bu yöntemlerin hepsinin her öğretmen tarafından kullanılması mümkün olmayacağından, yöntemlerden en uygun olanlarının seçilip kullanılması daha faydalı olacaktır.
Öğretmenin, konuyla ilgili resimleri kullanarak kelimeleri tanıtması esasına dayanır. Sözgelimi, anlatılacak konunun meslekler olduğunu düşünelim. Öğretmen, meslekler konusunu anlatmadan önce bu konuyla ilgili resimler ve flaş kartlar bulur. Öğrencilere meslekleri, adlarını söyleyerek teker teker anlatır. Mesleklerin tanıtımından sonra öğrencilere, bu hangi meslek? Bu mesleğin adı nedir? Türünden surular sorarak, öğrencilerin bu meslekleri öğrenip öğrenmedikleri tespit edilir.
Birinci maddedeki aktivitenin pekiştirilmesi maksadıyla yapılan bir başka aktivitedir. Öğretmen, önceden belirlediği flaş kartları, öğrencilerin rakamları görebileceği bir şekilde numaralandırır. Bu flaş kartları sırayla bir panoya yerleştirir. Daha sonra panoya yerleştirdiği bu resimlerden herhangi birinin adını söyler. Öğrenciler ise, adını işittikleri kelimenin resmini panodan bulup, bu resmin altında olan rakamı öğretmene söylerler. Bu yolla öğretmen, öğrencilerden kaçının adı söylenen kelimenin resmini bulup bulamadıklarını görecektir.
Bkz.Şekil 1
1 2 3 4
Yukarıdaki yöntemin uygulanış olarak tersidir. Öğretmen, resimlerin altındaki numarayı söylerken, öğrencilerden resimde yer alan kelimeyi ifade etmelerini ve adını söylemelerini ister. Sözgelimi, öğretmen yukarıda verilen resimlerden bisikleti seçerek bisikletin sağ alt köşesinde bulunan 3 rakamını söyler. Öğrenciler de 3 numaralı resmi bulup yani bisikleti bulup adını ifade ederler. Böylece, resimler yoluyla kelimelerin tekrarı yapılmış olur.
Bu aşamada öğretmen, ilk üç aktivitenin amacına ne denli ulaşıp ulaşmadığını kontrol eder. Öğretmen, öğrencilere, elindeki resimleri sırayla göstererek bu resimlerin adını ifade etmelerini ister. Yukarıda ifade edilen bu aktiviteler, resimlerle ifade edilmiş her türlü kavramın öğretilmesinde kullanılabilir.
Bu bölümde, öğrencilere daha önce öğretilen kelimeleri tekrar etmek ve pekiştirmek maksadıyla yapılabilecek etkinlikler yazılmıştır.
Öğretmen, öğrencilerden birine, elindeki resimlerden birini gösterir. Öğrenciden, bu resmi arkadaşlarına vücut diliyle yani jest ve mimikleriyle anlatmasını söyler. Öğrenci, arkadaşlarına resimdeki kelimeyi hareketlerle konuşmadan anlatır. Bu etkinlik, öğrencilerin kelimeyi bulmasıyla sona erer ve aynı şekilde devam ettirilebilir.
Öğretmen elindeki resim sayısınca öğrenciyi ayağa ya da tahtaya kaldırır. ( Burada ayağa kaldırmak vaktin kullanılması açısından daha uygundur.) Bu öğrencilere elindeki resimleri dağıtır. Bu resimler, öğrencilerin daha önce öğrenmiş olduğu kelimelerle ilgili resimlerdir. Daha sonra öğrencilerden, ellerindeki resimlerin adını söylemelerini ister. Resmi doğru şekilde tanımlayan öğrenci oturur. Bilemeyen öğrenciye diğer öğrenciler yardım eder. Böylece, öğrencilere daha önce öğretilmiş kelimelerin tekrarı yapılmış olur.
Sınıftaki öğrencileri etkin kılma adına yapılabilecek uygulamalardan biridir. Öğretmen, derse konu olan kelimelerden birisini söyleyerek herhangi bir öğrenciye küçük bir top atar. (Top atılacak öğrenci, sınıfta dersten kopmak üzere olan öğrencilerden biri olabilir.) Topu alan öğrenci, kelimenin anlamını söyleyip bir başka kelime söyledikten sonra topu bir başka öğrenciye atar. Bu aktivite, öğretmenin insiyatifinde 5 dakikayı geçmemek üzere planlanmalıdır. Sınıf içinde gürültüye sebep olabilecek bir etkinlik olduğundan dolayı öğretmenin kontrolü oldukça önemlidir.
Öğretmen, elindeki resimlerden herhangi birisini seçtiği bir öğrenciye verir. Diğer öğrenciler, cevabı evet ya da hayır olabilecek sorular sorarak resmi bulmaya çalışırlar. Öğrencilerin soru sorma yönünü geliştirdiği için önemlidir.
Sözgelimi, “Meslek midir?”, “Büroda mı çalışır?” türünden sorular yoluyla öğrenciler, arkadaşlarının elindeki resmi bulmaya çalışır.
Öğretmen, elindeki resimleri ve bu resimlerin isimlerini karışık bir şekilde panoya yerleştir. Öğrencilerden, her resmin karşısına, bu resme ait kelimeyi yerleştirmelerini ister.
Öğrencilere, öğretilen kelimelerden uygun olanlarının resimleri çizdirilir. Bunun için öğrencilere önceden hazırlanan kağıtlar dağıtılır. Bu kağıtlara, isimleri belirtilen kelimelerin resmi çizdirilir. Daha sonra çizilen resimlerle kağıtlarda belirtilen kelimelerin ne kadar benzerlik taşıdığı kontrol edilir ve öğrencilerle çizdikleri bu çizimler hakkında konuşulur. Bkz. Şekil...
Uyumak doktor at ağlamak
Orman üzüm elma domates
Kedi defter gömlek gemi
Öğretmen, öğrencilere öğrettiği kelimelerden birinin resmini çok kısa bir süreyle öğrencilere gösterir. Ardından resmin ilgili olduğu kelime hakkında, bu resimdeki varlık hangisidir? Resimdeki varlığı tanıdınız mı? Türünden sorular sorar. Öğrencilerin verdikleri cevapla resimdeki nesnenin ne kadar örtüştüğü gözlenir. Ardından resim, daha uzun süreyle öğrencilere gösterilir. Öğrenciler, böylelikle resimdeki nesneyle kendilerinin vermiş oldukları cevapları karşılaştırırlar.
Öğretmen, öğrencilere öğretilen kelimelerin resimlerini sırayla gösterir. Öğrencilerden, gördükleri bu resimlerin isimlerini yazmalarını ister. Öğrenciler, kendilerine dağıtılan kağıtlara resimlerde gördükleri kavramların isimlerini yazarlar. Daha sonra, her öğrenci yanındaki arkadaşıyla kağıdını değiştirir. Öğretmen, resimlerle ilgili yazmaları gereken kavramların isimlerini sırayla okur. Bu aşamada öğrenciler kağıtlarındaki cevaplara bakarak kaçını doğru kaçını yanlış yazdıklarını kontrol ederler.
Bu etkinlikte amaç, öğrencinin gördüğü resmin adını doğru yazmasını sağlamaktır. Böyle bir aktivite için aşağıda yer alan çalışma tavsiye edilir. Bkz. Şekil....
Şekil.....
Resimde gördüğünüzü aşağıdaki boşluklara yazınız.
Yukarıdaki etkinliğin farklı bir uygulanışıdır. Bu etkinlik için numaralı resimlere ihtiyaç vardır. Numaralı resimler yoksa, öğretmen resimlerin bir köşesine numaralar yazarak resimleri numaralandırabilir. Öğretmen, elindeki resimleri öğrencilerin görebileceği şekilde panolara yerleştirir. Daha sonra karışık bir şekilde panoda yer alan resimlerin isimlerini söyler. Öğrenciler, adı söylenen resmi panodan bulup resmin altında yazılı olan numarayı yazarlar. Daha sonra öğrenciler ellerindeki kağıtları yanlarındaki arkadaşlarıyla değiştirirler. Öğretmen, öğrencilerin yazmaları gereken numaraları okurken, öğrenciler de kağıtlarındaki cevapları kontrol ederler. Öğrenciler, daha sonra kendi kağıtlarını alıp verdikleri cevaplardaki doğruluk yanlışlık durumunu kontrol ederler.
2. ve 3. etkinlikte öğretmenler öğrencilerin cevapları doğru kontrol edip etmeme riskiyle karşılaşabilirler. Öğretmen, böyle bir etkinlik öncesi öğrencilerini motive edip, bu yaptıklarının bir sınav olmadığını ifade etmelidir. Bu etkinliğin amacını, öğrencilerinin öğrenmiş oldukları bilgileri kontrol etmelerini sağlamaktır şeklinde açıklamalıdır.
3 numaralı etkinlik için aşağıdaki tablo kullanılabilir. Bkz. Şekil.....
Kelime öğretiminde kullanılabilecek etkin yöntemlerden biridir. Burada amaç, öğrencilerin öğrenmede ve telaffuzunda zorlandıkları kelimeleri, öğrencileri eğlendirerek öğretmektir. Öğretmen, hedef kelime olarak belirlediği kelimelerin geçtiği tekerlemeler belirleyerek bunu öğrencilere ezberletir. Böylelikle, öğrenciler söyleyişinde zorlandıkları kelimeleri doğru bir biçimde söylemeyi öğreneceklerdir. Bu aktivitede esas amaç, öğrencilerin kelimeleri doğru bir şekilde telaffuzunu yapmalarını sağlamaktır. Kelimenin anlamını öğrenmek, telaffuzdan sonra gelir.
Şekil...........
Adı söylenen resmin numarasını aşağıdaki boşluklara yazınız. Adı soyadı:.........................................
Uygulanış olarak 3 ve 4 numaralı etkinliğe benzer. Öğretmen, panoda yer alan resimlerin adıyla birlikte numarasını söyler. Öğrenci, öğretmenin yaptığı eşleştirmeyi kendisine göre doğru-yanlış ya da evet-hayır cevabıyla değerlendirip elindeki kağıda yazar. Sözgelimi öğretmen, “1 numaralı resimde bir öğretmen vardır.” , “2 numaralı resimde bir marangoz vardır.” şeklinde cümlelerle resimler hakkında doğru ya da yanlış bilgilendirmelerde bulunur. Öğrenciler de bu bilgilerin ışığında, öğretmenin söylediklerini doğru-yanlış; evet-hayır cevaplarıyla değerlendirirler.
Bu etkinliğin uygulaması için aşağıdaki tablonun kullanılması tavsiye edilebilir. Bkz.Şekil......ve Şekil........
Dağınık haldeki harflerin bir araya getirilmesiyle anlamlı kelimeler oluşturma.
Bu etkinlikteki amaç, öğrencilerin, öğrenmiş oldukları kelimeleri doğru yazmalarını sağlamaktır. Bunun için, öğrencilere sorulacak kelimelerin harfleri dağınık bir şekilde yazılır. Öğrenciler, harfleri doğru olacak şekilde sıralayarak yeniden yazarlar. Öğretmen, harflerin sıralamasını doğru biçimini yazar. Öğrenciler, kendi yazdıklarıyla öğretmenin yazdığını karşılaştırıp ne ölçüde doğru yazdıklarını tespit ederler.
Örnek:
Snlyeaad
.............
Bu bölümde öğrencilerden, öğrendikleri kelimelerin resimli sözlüğünü yapmaları istenir. Bu işi yapmaları için öğrencilere bir süre verilir. Öğrenciler, belirtilen süre içinde öğrendikleri kelimelere ait resimleri bularak bunu resimli sözlük olacak bir biçimde hazırlar. Öğretmen, öğrencilerin bu çalışmalarını toplar ve içlerinden en güzellerini okulda ya da sınıfta sergiler. Ayrıca, bu çalışmanın neticesinde her öğrenciye not ya da artı da verilebilir.
Öğretmen anlatacağı konuda geçen kelimelerle ilgili önceden olmak üzere sorular hazırlar. Konunun sunumundan sonra hazırlamış olduğu bu soruları sözel olarak öğrencilere yöneltir. Sorulara doğru cevap veren öğrencilere küçük ödüller, artı ya da not verilir.
Anlatılan konunun pekiştirilmesi maksadıyla öğrencilerin 10-15 dakikalık bir süre içinde cevaplayabilecekleri sorular hazırlanır. Bu sorular, konu bitiminde öğrencilere uygulanır. Öğrencilerin sorulara verdikleri cevaplar dikkate alınarak, konunun ne kadar anlaşıldığı tespit edilir.
Yukarıda üç bölüm halinde kelime öğretiminde kullanılabilecek yöntemler ifade edilmiştir. Kelime öğretiminde, bu yöntemlerin hepsinin bir anda kullanılması mümkün değildir. Öğretmenin, bu yöntemlerden, kendi amacına en iyi hizmet edebilecekleri seçmesi ve bunları kullanması gerekmektedir.
Türkçe Öğretiminde Kelime Öğretimi
Kelime öğretiminde metod ve teknikler bugunkü asıl konumuz .Fakat önce kelime öğretimi konusuna genel bir bakış olması açısından genel anlamda kelime öğretiminden bahsetmek istiyorum.Daha sonrada hangi kelimelerin niçin öğretilmesi gerektiğinden bahsederek bizim için önemli olan metot ve teknikleri anlatmaya geçeceğim.
Klasik bir başlangıç olacak ama kelime öğretimi konusuna önce kelimenin tanımı yapılarak başlanması herhalde uygun olur.
Kelime bir dilin anlamlı en küçük parçalarıdır.Diyebilirmiyiz ki bir dilin temeli kelimelerdir.Diyebiliriz. Öyleyse bir dil öğretiminede kelime öğretimiyle başlamak ve ileri aşamalarda da bunu hiç ihmal etmeden devam ettirmek gerekir.Çünkü araştırmalar göstermiştir ki :
(Bu ingilizce için ama Türkçe içinde bir fikir veriyordur zannediyorum.) 2500-3000 kelime öğrenemeyen biri ingilizceyi gerektiği gibi konuşamıyor. Bu hedef Türkçe için hadi 2000 kelime olsun. Elimize aldığımız bir öğrenciye derdini anlatabilmesi ve okudugunu anlayabilmesi için bu kadar kelime öğretmek zorundayız. Bunu sistemli bir şekilde yapamadığımız zaman hem öğrenci hem de öğretmen zorlanmaktadır.
Üzücudür ki kelime öğretimi coğu zaman öğretmenler tarafından basıte alınıp geçiştirilmiş sistemsiz ve prensipsiz bir şekilde yapılarak öğrencinin gelişimi ders kitaplarına bırakılmıştır.Oysa kelime öğrenimini öğrenci sadece ders kitabıyla yalnız başına yapamaz. Büyük ölçüde öğretmeninin yönlendirmesine ve desteğine ihtiyacı vardır.Öğretmenin işi dili öğrenmeye yeni başlamış bir öğrenciye her geçen gun yeni kelimeler öğretmek öğrencinin işide bunu ezberleyip unutmamak ve kullanır hale gelmek.
Öğretmen hangi kelimeleri nasıl öğretmeli.... burada açıklanması gereken önemli bir konu. Öğretmen öncelikle basit ama cok kullanılan kelimeleri öğreterek işe başlamalı. Öğretirken de bir kelimenin diğer anlamlarını da vermeli ayrıca varsa anlam ilgisi olan kelimeleri de verebilirç Mesela Trafik bir kelimedir. Bu öğretildikten sonra trafik ısıgıda ılgili bir kelime gurubu olarak öğrencile verilebilir.Butün diller bir kaç kelimelerden oluşmuş kelime guruplarına sahiptir. Türkçede de böyle kelimeler vardır. Öğretmenler kelime öğretirken bu kelime guruplerı üzerindede durmalı anlamını ve kullanım yollarını öğretmelidir. Mesela yakışıklı adam der yakışıklı kadın demeyiz. Aynı sekilde kara gün der siyah gün demeyiz. Kuru ekmek der yaş ekmek demeyiz.vesaire....Bir öğretmenin konusuna göre öğreteceği kelimeler önceden elinde olmalı ve bunu sistemli bir şekilde öğrencilerine öğretmelidir.
Her öğretmen düşünür ki ben öğrencime kelimeyi öğrettim işim burada bitti. Aslında işin aslı kesinlikle böyle değildir. Çünkü insan hafızası unutmaya müsaittir. Öğrenci öğrendiği kelimeyi öncelikle kısa süreli hafızaya kaydeder. Eğer bu zamanla tekrar edilmezse kısa süre sonrada unutur. Ezberlettikten birkaç gün sonra sordugumuzda yada test ettiğimizde cevap alabiliriz .fakat aradan bir zaman geçtikten sonra öğrenci bunu hatırlayıcı faaliyetlerde bulunmazsa öğrenilen kelime unutulup gidecektir. Öğretmen ileri zamanlara yönelik olarak öğrencilerin öğrendikleri bu kelimeleri hatırlatıp kullandırmaya yönelik metod ve teknikler geliştirmelidir.Ve öğrencilerini sık sık tekrara yönelik motive etmelidir.
Öğrenciye yeni kelimeyi yazarak anlamını söylemek onu öğretmek için yeterli değildir. Onu bir metin içinde yada cümle içinde öğretmek hem daha eğlenceli hem de verimli olacaktır.. Ayrıca öğretmen kelimenın anlamını kendisi vermekten kaçınmalı ve öğrenciyi sözlüğe yönlendirmelidir. Özellikle dili orta seviyede olanlar için bu şarttır. Öğrenci kelimeyi yakın anlamıyla zıt anlamıyla eş anlamıyla çok anlamıyla artık hangısı o kelime için geçerlıyse öğrenmeli ve bunu öğretmenınden bağımsız bir şekilde yazmada kullanmayı denemelidir..
Öğrenciler öğrendikleri her yeni kelimeyi kendilerine göre bir deftere listelemelidirler. Böylece kendilerine ait küçük sözlükleri olacaktır.Kelimeleri listeleyerek öğrenmek onlara başta sıkıcı gelebilir ama zamanla kelime listelerinin arttıgını ve bunu öğrenip kullanabildiklerini gördüklerinde bu eğlenceli olacaktır.Öğrencileri listeleyerek öğrenme sıkıcılıgından kurtarmak için kelime kartları kullanmalarını sağlayabiliriz.Kelime kartlarını kullanmak dil uzmanları tarafından kelime öğretiminde en sistemli ve verimli yol olarak kabul edilmiştir.Öğrenciler kelime listelerine yazdıkları kelimeleri kartlarada yazarak haftalık aylık hedeflerını belırleyecekler. Sonrada hedefledıklerı kelımelerı esıt guruplara ayıracaklar. Ve hergun sırayla o kelıme guruplarını ogrenmeye baslayacaklar bırıncıye calısırken her bılmedıklerı kelımeye ısaret koyup ayıracaklar sonra hepsını bılene kadar bu ıslemı tekrarlayacaklar ıkıncıyıde aynı sekılde ogrendıkten sonra ucuncuye geçmeden bırıncıyı tekrar edecekler uç bıtıp de dorduncuye geçmeden bırı ve ıkıyı tekrar decekler ve guruplar bıtene kadar bu ıslama devam edecekler. Boylece hem ogrenme sıstemlı bır sekılde gerceklesecek hem verımlı olacak hem de ogrencı kendını kontrol etmıs olacaktır. Bu kelıme ogrenım metodu ilk etapta zor ve uzun zaman alıcı gorunebılır ama en kalıcı oldugun ıcın sonunda aslında zaman kazanılmıs olmaktadır ve unutma gecıkmektedır.kelime kartı ile öğrenmenin bir faydası da öğrenci zamana karsi kendi gelişimini görecektir. Ayrıca verılen hedefe ulasıp ulasmadıgını da öğretmen kayıtlarını tutturarak görebilecektir.Bir öğretmen için öğrencisinin hedef belirleyip bunu gerçekleştırıp gerçeklestıremediğini kontrol etmesi çok önemlidir.Bu metodun etkili bir bişimde uygulanabılmesı için öğrencinin gerçekten dil öğrenmeye istekli ve kararlı olması gerekmektedir. Bir öğrencinin kelime hazinesinin sürekli gelişmesi için sürekli araştırma yapması ve dağlar kadar okuması gerekmektedir. Bu da sürekli birşeyler öğrenme isteğiyle ve aktif olmasıyla mümkündür. Öğrenci kelimeyle karşılastıgında önce tahmin yeteneğini kullanarak kelimenin anlamını vermeli ve metni okumaya devam etmelidir. Bir şeyler okurken her kelimenin anlamını sözlükten bulmaya vakti yeterli gelmeyebilir. Hem de her kelimeye bakmak cok sıkıcı olacaktır.Kelimeleri tahmin ederek çok okudukça anlaması artacak ve kelime hazinesi artacaktır.
Sonuç olarak şu kesinlikle akıldan çıkartılmamalıdır ki ‘ öğretim herzaman öğrenmeyi sağlayamayabilir.’ Bundan dolayı öğretmenler öğrencilerin her kelimeyi hatırlmalarını beklemeleri yanlıştır. Kelime öğretiminin temelde en genel hedefi öğrencileri bağımsız öğreniciler yapabilmektir. Bunun için de öğrencilere ‘Etkili sözlük kullanma, sistemli kelime öğrenimi, kelime defteri tutma ‘’ gibi kelime öğrenimi stratejileri öğretmemiz gerekmektedir. Eğer öğretmen bu gibi stratejileri öğretmişse , öğrenci daha çok kelime öğrenmekle kalmıyacak ayrıca bağımsız öğreniciler olacaklardır.
www.dersturkce.com
2024