TANZİMAT EDEBİYATI YAZAR VE ŞAİRLERİ SERİSİ /  TANZİMAT EDEBİYATI SANATÇILARI

ZİYA PAŞA(1825-1880)

Tanzimatın birinci döneminin önemli sanat ve düşünce adamlarından olan Ziya Paşa “eski-yeni ikilemini yaşamı boyunca yaşamıştır. Bu nedenle Namık Kemal‘in eleştirilerine uğramıştır. “Şiir ve İnşa” adlı makalesinde Halk edebiyatını, daha sonra da bu görüşünde tutarlı olamayarak, “Harabat Antolojisi” adlı eserinin önsözünde ve Divan edebiyatını savunmuştur. Divan edebiyatı kültürüyle yetişmesinin etkisin¬den olacak, bu edebiyata sevgisini yitirmemiş; bunun yanında zulme, haksızlığa, geriliğe karşı çıkmış; sürelerinde yeni toplumsal ve siyasal düşünceleri savunmuştur. Heceyle bir de “türkü”sü olan sanatçı biçim ve teknikçe eskiye bağlıdır. Gazel, terkib-i bent, terci-i bent gibi biçimleri kullanmıştır. ‘Terkib-i Bent “adlı manzumesiyle Doğu düşün¬cesinin değer yargılarını yansıtmıştır. “Zafemame” adlı hicvi, Sadrazam Ali Paşaya karşı yazmıştır.

Tanzimat çağı yazarları arasında Namık Kemal ve Abdülhak Hamit Tarhan’dan sonra en çok eser verenlerden birisi Ziya Paşa’dır. Daha çok şiir tarzında eser verdi.

Eserlerinde baskıcı yönetime karşı özgürlükleri ve meşrutiyeti savundu. Batılılaşma yanlısı, yenilikçi Tanzimat Edebiyatı'nın öncüleri arasında yer aldı. Namık Kemal ve Şinasi ile birlikte yeni Türk edebiyatının temellerini attı. Türk edebiyatının kendi geleneğine sahip çıkmasını istedi, şiir ve yazı dilinin halkın dili olması gerektiğini savundu.

Şiirlerinde divan şiir biçimlerini kullandı ama içerikte hak, adalet, uygarlık, hürriyet gibi temaları işledi. "Terci-i Bend" ve"Terkîb-i Bend"  isimli iki şiirinde ise insanın yargısı ve gerçeği kavramanın olanaksızlığı, Tanrı'nın mutlak egemenliği gibi metafizik konular üzerinde durdu. Bu iki ünlü manzume, başlıbaşına bir eser olarak pek çok defa basıldı

1874-1875'te Arap, Fars ve Türk şairlerin şiirlerini "Harabat" adlı 3 ciltlik ansiklopedide topladı. Antoloji için yazdığı manzum önsöz, “Mukaddeime-i Harabat”, ayrı bir eser olarak da basılmıştır. Bu önsözde divan edebiyatını övmesi, Namık Kemal ile aralarının bozulmasına sebep olmuş; Namık Kemal karşılık olarak "Tahrib-i Harabat" adlı manzumeyi kaleme almıştır.

Ziya Paşa'nın manzum eserlerleri önce damadı Hamdi Paşa tarafından “Eş’ar-ı Ziya” adıyla, daha sonra Süleyman Nazif tarafından ”Külliyat-ı Ziya Paşa” adı altında birer ciltte toplandı. Ali Paşa’yı hicvetmek için yazdığı “Zafername” adlı bir manzumesi de vardır.

Ziya Paşa, şiir dışında siyasi konular üzerine küçük kitaplar kaleme aldı. “Rüya”, “Veraset-i Saltanat-ı Seniyye”, “Ziya Paşa’nın Arzuhali” bu eserlerdendir.

Gazetelerde yazdığı makaleler arasında Hürriyet’in 7 Eylül 1868 tarihli 11. sayısında yayımladığı “Şiir ve İnşa” başlıklı makalesi çok meşur olmuştur. Bu makalesinde şiirde halk şiirinden faydalanmak ve halkın anlayabileceği dili kullanmak gerektiğini söyler.

Engizisyon Tarihi ve Endülüs Tarihi adlı iki tarih kitabını Fransızca’dan Türkçe’ye çevirdi; Moliere’in Tartüffe eserini Türkçe’ye çevrirerek Türk edebiyatının ilk manzum piyesini ortaya koydu. Jean-Jacques Rousseau’dan yaptığı "Emile" tercümesi yayınlanmış eserleri arasında yer aldı.

Ziya Paşa,

"Âyinesi iştir kişinin lafa bakılmaz
Şahsın görünür rütbe-i aklı eserinde"

şeklindeki deyimleşen beyitin de yazarıdır.

§  Zafername (1868, düzyazı şiir)

§  Rüya (ölümünden sonra, 1910)

§  Veraset Mektupları (ölümünden sonra 1910)

§  Eş'ar-ı Ziyâ (ölümünden sonra şiir, 1880)

§  Şiir ve İnşa Makalesi

§  Defteri Amal (anı niteliğinde)

§  Terkibi-i bent

§  Harabat

Tercümeleri  

§  Viardot’tan, Endülüs Târihi'ni,

§  Cheruel ile Lavallee’den, Engizisyon Târihi'ni,

§  J.J. Rousseau’dan Emil’i,

§  Moliere’den Tartuffe’ü tercüme etmiştir.

Tanzimat Dönemi  Sanatçıları Sayfasına Dönmek İçin Tıklayınız…

Genel Yazar/ Şair Biyografi Kategorisine Dönmek İçin Tıklayınız…